Niet gokken, maar borgen

Even een storing aan een vastgelopen machine verhelpen, het komt regelmatig voor. Er gebeuren daarbij ook vaak ongelukken doordat machines onverwacht in beweging komen. Dit geldt ook voor onderhoud. Om ongelukken in deze situaties te voorkomen is er LOTOTO, kort voor ‘Lockout-Tagout-Tryout’ een belangrijke veiligheidsprocedure.

• LOTOTO
• Machineveiligheid
• Arbeidsveiligheid
• Risicobeoordeling
• Veiligheidskundige
• Elopak

LOTOTO moet ervoor zorgen dat er in machines geen bewegingen meer voorkomen en er geen restenergie meer aanwezig is, zodat de medewerkers veilig aan machines hun werkzaamheden kunnen uitvoeren. “Maar het blijft vaak een ondergeschoven kindje,” zegt Alain Rotthier, Veiligheidskundige (foto boven). Zijn specialiteit is de Machinerichtlijn en LOTOTO, een gebied waarop hij ook de nodige cursussen geeft. “Veel arbeidsongelukken hadden voorkomen kunnen worden door het volgen van de juiste veiligheidsregels zoals LOTOTO,” aldus Rotthier.

Wat houdt LOTOTO in?

In de praktijk betekent het dat je allereerst het proces of de machine vergrendelt door bijvoorbeeld de sleutel uit het bedieningspaneel te halen en gevaarlijke energiebronnen (elektrische/ hydraulische/ mechanische) afschakelt en borgt. Dit is ‘Lockout’.
Daarna plaats je een bordje of bevestig je een sticker of label op de machine met daarin informatie over de aard en duur van de werkzaamheden. Zodoende zijn alle medewerkers op de hoogte. Dit is ‘Tagout’.
Als laatste moet je controleren of het proces of de machine ook werkelijk is gestopt en niet meer op te starten is. Dit wordt gedaan door uit te proberen of het mogelijk is om ondanks de Lockout werkzaamheden op te starten. Dit is ‘Tryout’.

Foto 1: Onderhoudssloten van de verschillende secties met persoonlijke sloten (in geel) (foto: Lilian Vermeer)

Hoe doen ze LOTOTO bij Elopak?

We gaan op bezoek bij Elopak in Terneuzen om te zien hoe het in de praktijk werkt. Bij Elopak maken ze de bekende kartonnen verpakkingen waarin bijvoorbeeld melk, yoghurt en vla van diverse fabrikanten over de hele wereld verpakt worden. Alain Rotthier heeft hier sinds 2015 het machinepark doorgenomen op veiligheid, samen met Elopaks maintenance engineers. Er zijn daarna aanpassingen gedaan aan de machines om alles in overeenstemming te brengen met de Machinerichtlijn. Rotthier heeft ook de LOTOTO-procedure ingevoerd. “Vroeger zetten ze hier voor groot onderhoud alles uit en dan was je heel veel tijd kwijt. Ondertussen kon er geen productie gedraaid worden. Nu hebben we hier de machines in secties verdeeld zodat het onderhoud in gedeeltes kan. Tevens hebben we twee verschillende LOTOTO-systematieken ingevoerd: een tien minuten regeling of processtop voor werkzaamheden korter dan tien minuten en één voor werkzaamheden langer dan tien minuten.”

Risicobeoordeling

Voordat Rotthier aan de slag ging met LOTOTO heeft hij ervoor gezorgd dat op alle machines opnieuw risicobeoordelingen werden uitgevoerd, ook al waren deze al eens recentelijk gedaan. Daarbij bleek dat sommige machines aangepast moesten worden aan de Machinerichtlijn (2006/42/EG).
De risicobeoordeling moet ook alle gevaren boven water halen die nog kunnen optreden wanneer een machine (net) uitgeschakeld is. Dat is voor de Lockout stap erg belangrijk. Daarbij ga je er immers van uit dat alle gevaren zijn geborgd.
Er zijn verschillende gevaren in een productiefabriek zoals Elopak: elektrische, mechanische, hydraulische en pneumatische gevaren. Wat betreft elektrische gevaren: het uitschakelen van een werkschakelaar is vaak onvoldoende en meestal moeten er meer maatregelen genomen worden. Bij grotere vermogens en stromen kan door zwerfstromen, ongewenste foutspanning of andere stuurstroomfouten, een onverwachte of ongewilde start plaatsvinden. Relais kunnen blijven plakken en zoiets moet je preventief controleren. Een veiligheids-PLC kan helpen bij dit soort fouten, die waarschuwt dan indien goed geprogrammeerd.
Een voorbeeld van een mechanisch gevaar in deze fabriek: de kleurendrukmachines hebben aan het begin een voorraadbuffer om continu te kunnen blijven produceren. Deze voorraadbuffer kan zakken bij onderhoud en daarom is er een veiligheidspin op aangebracht die dit voorkomt.  

Foto 2: De sleutel voor het tien minuten veiligstellen (foto: Lilian Vermeer)

Veiligstelkaart

Alle machines en installaties bij Elopak zijn in secties verdeeld. Elke sectie heeft een eigen LOTOTO-procedure gekregen met een eigen veiligheidsbord met sloten (zie foto 1). Voor elke sectie is er tevens een veiligstelkaart gemaakt. Op zo’n veiligstelkaart staat stap-voor-stap beschreven wat de werknemer moet doen om de sectie veilig uit te zetten. Daarin is als eerste de tien minuten regeling opgenomen.
De tien minuten regeling is gemaakt vanuit de veiligheidsanalyse en de historie waarbij bijna-ongevallen zijn ontstaan. “De tien minuten regeling is procesveilig werken en geen volledige LOTOTO,” benadrukt Rotthier. Hierbij kan een medewerker zijn werkzaamheden doen, zonder dat er per ongeluk iemand het proces herstart. Bijvoorbeeld de toegang tot een robot. Dit is op de installaties bij Elopak meegenomen.

Foto 3: Trapped key

Trapped key

“Waar we nu aan werken is het vervangen van alle ‘gewone’ sleutels voor de processtop door trapped keys (foto 3,” zegt Rotthier. “Met de gewone sleutel heb je toch kans dat medewerkers ingesloten raken in een gevaarlijke zone. Voor een aantal secties hebben we al trapped keys zoals voor de afgesloten zone met de robot die pakken stapelt.”

Foto 4: Het sleutelkistje: Om te voorkomen dat iemand onbedoeld een hoofd- of werkschakelaar weer aanzet moet deze worden voorzien van een hangslot, de sleutel gaat in een sleutelkistje. Het sleutelkistje gaat op slot met een persoonlijk hangslot van diegene die aan de installatie werkt. Mochten er meerdere mensen aan de installatie werken dan moeten die ook hun persoonlijke hangslot op dit kistje doen. Op deze manier kan er nooit iemand de installatie inschakelen wanneer de anderen nog bezig zijn. De juiste hangsloten zijn essentieel. Die moeten degelijk zijn.

Cultuur

Als de LOTOTO-procedure er eenmaal is met werkvergunningen, veiligstelkaarten, borgingsprocedures en sloten dan is het vrij simpel uit te voeren, maar het belangrijkste is dat medewerkers zich er ook aan houden benadrukt Rotthier. Daarvoor moeten de medewerkers overtuigd zijn van het nut. Een juiste cultuur in het bedrijf waarbij het management een belangrijke rol speelt, helpt enorm mee. “Wat dat betreft heeft Elopak enorme stappen gemaakt,” aldus Rotthier. “Het management zag in hoe belangrijk veiligheid op de werkplek is en werkte op alle fronten mee. Daardoor overtuig je medewerkers ook gemakkelijker om zich te allen tijde aan de veiligheidsprocedures te houden.
Maar het blijft hard werken, want nieuwe medewerkers moeten ook weer overtuigd worden en ervaren medewerkers moeten alert blijven en de procedures blijven volgen.”

Een uitgebreidere versie van dit artikel verscheen eerder in Automatie-PMA nr.7-2019